9 Kiểu tính cách theo Enneagram
Công cụ Enneagram rất nổi tiếng và được ứng dụng rất hiệu quả trên thế giới trong nhiều lĩnh vực, bao gồm tuyển dụng, quản trị nhân sự, kinh doanh, quản lý đội ngũ bán hàng và marketing, đào tạo và tư vấn phát triển nghề nghiệp, giáo dục, nghệ thuật, y tế, nuôi dạy con hay tâm lý trị liệu ... Enneagram mô tả 9 kiểu tính cách, 9 mô hình phản ứng cảm xúc và 9 mẫu khuynh hướng hành vi khác nhau của con người.
Mỗi người từ lúc bé đã có một tính cách (nằm trong số 9 tính cách) chủ đạo chi phối với tính khí bẩm sinh và các yếu tố khác xuất hiện trước lúc được sinh ra có tính quyết định tới sự hình thành tính cách. Đây là điều mà đa phần, tất cả các tác giả nghiên cứu về Enneagram đều đồng ý – chúng ta khi ra đời đã có một tính cách chi phối (vượt trội hơn các tính cách khác). Sau đó, sự định hướng mang tính chất bẩm sinh này lại quyết định phần lớn cách mà chúng ta thích nghi với môi trường xung quanh. Điều này dường như cũng kéo theo một vài nhìn nhận không có ý thức về hình ảnh "bố mẹ lý tưởng" của mỗi người nhưng tại sao lại như vậy thì hiện các nhà nghiên cứu vẫn chưa giải thích được. Trong mọi trường hợp, đến thời điểm 4 hoặc 5 tuổi, nhận thức của trẻ sẽ phát triển đủ để có một cảm giác riêng biệt về bản thân chúng. Mặc dù nhận dạng này nhiều khả năng thay đổi theo thời gian nhưng ở tuổi này, trẻ đã bắt đầu củng cố được vị trí của mình và tìm cách để tự hòa hợp với thế giới.
Những lưu ý khi sử dụng Enneagram để "đọc vị" tính cách con người:
- Con người không thay đổi từ kiểu tính cách cơ bản này sang kiểu tính cách cơ bản khác.
- Mô tả về các kiểu tính cách rất rộng lớn và áp dụng như nhau cho cả nam lẫn nữ. Không hề có loại tính cách nào vốn đã thuộc về phái mạnh hay phái yếu.
- Không phải tất cả mọi thứ trong mô tả về tính cách cơ bản sẽ đúng với bạn mọi lúc bởi vì sức khỏe, tiêu chuẩn và các đặc điểm không lành mạnh khác có thể khiến cho tính cách cơ bản khi áp dụng với từng người có sự điều chỉnh nhất định.
- Enneagram sử dụng các con số để đặt tên cho mỗi kiểu tính cách bởi vì các con số là những giá trị trung lập – chúng ám chỉ một loạt các thái độ và hành vi của mỗi kiểu mà không chỉ rõ bất cứ thứ gì tiêu cực hay tích cực. Không giống như các nhãn (label) được sử dụng trong tâm thần học, các con số cung cấp một phương pháp nhanh chóng và không thiên vị để biểu lộ nhiều thứ về một con người mà không ngụ ý bất cứ điều gì xấu.
- Thứ hạng của các con số không mang ý nghĩa gì cả. Số lớn không tốt hơn số bé, nghĩa là 9 không tốt hơn 2 chỉ vì giá trị của nó lớn hơn.
- Không hề có tính cách nào tốt hay xấu hơn những tính cách còn lại. Trong khi tất cả các tính cách đều có những điểm mạnh và điểm yếu nhất định thì một vài loại thường được xem như là đáng khao khát hơn những tính cách khác trong một vài nhóm người hay nền văn hóa. Hơn nữa, vì lý do này hay lý do khác, bạn có thể không vui khi sở hữu một tính cách đặc biệt nào đó và tự cho rằng bản thân mình không hoàn hảo.
- Khi đã tìm hiểu nhiều hơn về tất cả các tính cách, bạn sẽ thấy rằng mỗi cái đều có các khả năng và đều có những giới hạn khác biệt. Nếu một tính cách được ngưỡng mộ nhiều hơn trong xã hội phương Tây thì đó là bởi vì các phẩm chất đó được xã hội tưởng thưởng chứ không phải bởi vì nó có giá trị cao hơn so với những tính cách khác. Lý tưởng đó là trở thành phiên bản tốt nhất của chính bạn chứ đừng bắt chước bất cứ một ai cả.
9 kiểu tính cách con người theo mô hình Enneagram
1. Người cầu toàn (The Reformer)
Nguyên tắc, có mục đích, tự chủ và luôn tìm kiếm sự hoàn hảo.
Họ là những người tận tâm, chu đáo, cẩn thận và sống dựa trên các tiêu chuẩn đạo đức với một cảm giác mạnh mẽ về cái sai, cái đúng. Họ là các giáo viên, những người tham gia các cuộc cải cách, vận động và những người ủng hộ cho sự thay đổi: luôn luôn cố gắng để cải thiện mọi thứ nhưng lại sợ gây ra lỗi lầm.
Có tổ chức, theo thứ tự và khó chiều. Họ nỗ lực để duy trì những tiêu chuẩn cao nhất nhưng điều này dễ khiến họ sa vào cầu toàn và chỉ trích.
Vấn đề họ thường gặp nhất là oán giận và mất kiên nhẫn.
Điểm mạnh: khôn ngoan, thực tế, sáng suốt và cao thượng. Thậm chí, họ có thể trở thành anh hùng.
Động lực cốt lõi: Muốn lẽ phải, cố gắng để vươn cao hơn, khiến mọi thứ tốt hơn, kiên định với lý tưởng của bản thân, bào chữa cho bản thân và cố gắng đạt được sự hoàn hảo để không bị phán xét bởi ai cả.
Những nhân vật điển hình: Khổng Tử, Plato, Nelson Mandela, Margaret Thatcher, Hoàng tử Charles, Kate Middleton, Michelle Obama, Al Gore, Hilary Clinton, Rudy Giuliani, Osama bin Laden, George Harrison, Joan Baez, Celine Dion, Ralph Nader, Noam Chomsky, Bill Moyers, George F. Will, William F. Buckley...
2. Người tình cảm (The Helper)
Rộng lượng, thích giãi bày tâm tư tình cảm, thỏa mãn nguyện vọng và hòa hợp với mọi người, luôn cố gắng làm hài lòng người khác nhưng không muốn bị coi thường. Họ luôn tìm kiếm sự trân trọng.
Họ là những người dễ cảm thông, thân thiện và có trái tim ấm áp. Họ gần gũi, hào phóng và sẵn sàng hy sinh bản thân mình nhưng cũng rất ủy mị, ưa nịnh và cố gắng làm hài lòng mọi người.
Họ có thiện chí và chủ động để hòa hợp với mọi người nhưng dễ bị sa vào hiện tượng sẵn sàng làm bất cứ thứ gì cho bất cứ ai chỉ để được công nhận.
Vấn đề của họ chính là thích được chiếm hữu và chỉ nhận thấy những nhu cầu của riêng mình.
Động lực cốt lõi: Muốn được yêu, được thể hiện cảm xúc với người khác, được cảm thấy cần thiết và được đánh giá cao, khiến người khác phải phản hồi với họ và xác nhận các yêu cầu, đòi hỏi của họ.
Những nhân vật điển hình: Eleanor Roosevelt, Nancy Reagan, Monica Lewinsky, Ann Landers, John Denver, Lionel Richie, Stevie Wonder, Barry Manilow, Dolly Parton, Josh Groban, Kenny G, Paula Abdul, Priscilla Presley, Elizabeth Taylor, Danny Thomas, Martin Sheen, Jennifer Tilly, Danny Glover...
3. Người tham vọng (The Achiever)
Có thể thích nghi tốt, xuất sắc, luôn có mục tiêu, động lực, nhận thức được hình ảnh cá nhân, đồng thời luôn cố gắng thành công để giành được sự tôn trọng và ngưỡng mộ của người khác.
Họ là những người dễ tạo sự tin tưởng, hấp dẫn và lôi cuốn. Sống có hoài bão, tài năng và tràn đầy năng lượng, nhóm 3 cũng muốn nhận được sự công nhận từ phía xã hội và có lực đẩy lớn vào sự cải tiến.
Họ có tài ngoại giao, đĩnh đạc nhưng đôi khi cũng quan tâm thái quá vào hình ảnh bên ngoài và điều người khác nghĩ về họ.
Vấn đề họ thường gặp là "nghiện việc" và thích cạnh tranh.
Động lực cốt lõi: Muốn được công nhận và khác biệt, để được chú ý, để được ngưỡng mộ và gây ấn tượng với những người khác.
Những nhân vật điển hình: Augustus Caesar, Bill Clinton, Tony Blair, hoàng tử William, Muhammed Ali, John Edwards, Mitt Romney, Oprah Winfrey, Deepak Chopra, Tony Robbins, Bernie Madoff, Bryant Gumbel, Michael Jordan, O.J. Simpson, Tiger Woods, Lance Armstrong, Elvis Presley, Paul McCartney, Madonna, Sting, Whitney Houston, Jon Bon Jovi, Lady Gaga, Taylor Swift, Justin Bieber, Will Smith...
4. Người cá tính (The Individualist)
Tính khí thất thường và thường chỉ quan tâm đến mình. Họ muốn kết nối sâu sắc với thế giới nội tâm và họ cảm thấy sức sống tràn trề nhất khi được thể hiện cảm xúc ra ngoài.
Người nhóm 4 hiểu về chính mình, nhạy cảm và dè dặt. Họ chân thành về cảm xúc của mình, sáng tạo, cá tính nhưng tâm trạng cũng hay thay đổi.
Từ chối không giúp đỡ người khác vì cảm thấy bị tổn thương và bản thân yếu kém, họ sẽ bất cần và tách biệt khỏi cuộc sống bình thường.
Vấn đề họ thường gặp là tự hành hạ bản thân, u sầu và hay than vãn.
Động lực cốt lõi: Muốn thể hiện bản thân mình và cá tính của mình, tạo và tự bủa vây xung quanh với cái đẹp, duy trì tâm trạng và cảm xúc nào đó, chủ động rút lui để bảo vệ hình ảnh bản thân, chăm sóc các nhu cầu về cảm xúc trước khi tham dự vào bất cứ sự kiện gì và thường hấp dẫn những người cũng thích "được giải thoát" như họ.
5. Người lý trí (The Investigator)
Sâu sắc, thích đổi mới, hay giấu giếm và khá tách biệt. Họ thích thông tin, tri thức và không thích bày tỏ cảm xúc ra ngoài. Mục đích của họ là làm giàu kiến thức và vì như vậy nên họ rất logic. Với họ, mọi thứ đều phải có ý nghĩa.
Người lý trí rất cảnh giác, sáng suốt và tò mò. Họ có thể tập trung vào một ý tưởng hay kỹ năng phức tạp. Họ độc lập, cải tiến, có óc sáng tạo.
Đầu óc thường không thảnh thơi bởi quá nhiều suy nghĩ trong đầu và xây dựng điều họ muốn bằng trí tưởng tượng. Họ vô tư nhưng cũng dễ xúc động và sôi nổi.
Vấn đề họ thường gặp là lập dị, theo thuyết hưu vô và tách biệt.
Động lực chủ yếu: Muốn sở hữu kiến thức để hiểu về thế giới, để có mọi thứ nhằm tìm ra cách bảo vệ bản thân trước các mối đe dọa.
Những nhân vật điển hình: Siddartha Gautama Buddha, Albert Einstein, Stephen Hawking, Vincent van Gogh, Edvard Munch, Alberto Giacometti, James Joyce, Bill Gates, Mark Zuckerberg, Tim Burton, David Lynch, David Fincher, Jodie Foster...
6. Người trung thành (The Loyalist)
Hấp dẫn, hay lo lắng, nghi ngờ nhưng cũng rất có trách nhiệm. Họ luôn lập kế hoạch cho những tình huống xấu nhất có thể xảy ra.
Họ là người có sự cam kết cao, hướng đến sự an toàn, rất đáng tin cậy, chăm chỉ, có trách nhiệm và nỗ lực để xứng đáng với sự tin cậy đó. Nhóm 6 là những người xuất sắc trong việc tìm kiếm và giải quyết các vấn đề nhưng cũng hành động trong thế phòng ngự, đôi khi lẩn tránh và lo lắng.
Họ thận trọng và do dự nhưng cũng biết phản kháng, có chút ương ngạnh và chống đối.
Vấn đề họ thường gặp phải là hay nghi ngờ và không tin tưởng vào bản thân.
Động lực cốt lõi: Muốn có sự an toàn để cảm thấy luôn được che chở bởi người khác, có sự chắc chắn, yên tâm, kiểm tra thái độ của người khác đối với họ, để đấu tranh chống lại sự lo lắng và nguy hiểm.
Những nhân vật điển hình: Krishnamurti, Johannes Brahms, Mark Twain, Diana, hoàng tử xứ Wales, Malcolm X, Marilyn Monroe, Tom Hanks, Mike Tyson, Bruce Springsteen, U2's Bono, Melissa Etheridge, Eminem, Oliver Stone, Michael Moore...
7. Người nhiệt tình (The enthusiast)
Chủ động tham gia với thái độ vui vẻ, tháo vát, ham học hỏi, luôn khao khát thúc đẩy những ý tưởng mới, tạo ra những kế hoạch tương lai mở cho họ nhiều lựa chọn nhưng lại lảng tránh đau đớn và khó chịu. Đôi khi, họ cũng bị phân tán.
Nhóm 7 là những người hướng ngoại, lạc quan, linh hoạt và không gò bó. Nổi bật với các điểm thích sự hài hước, đùa cợt, dũng cảm và thực tế nhưng đôi khi họ cũng áp dụng sai tài năng của mình, trở nên thái quá, dễ bị phân tán và thiếu kỷ luật.
Họ liên tục tìm kiếm những trải nghiệm mới lạ, thú vị nhưng cũng có thể bị xao nhãng và cảm thấy kiệt sức ngay chính trong những việc họ đang làm.
Vấn đề mà người nhiệt tình có thể gặp phải đó là mất kiên nhẫn và bốc đồng.
Động lực cốt lõi: Muốn duy trì sự tự do và hạnh phúc, không muốn từ bỏ những trải nghiệm đáng giá, cố gắng giữ cho mình luôn hào hứng và bận rộn, đồng thời hạn chế đau khổ, buồn bã.
Những nhân vật điển hình: Đạt Lai Lạt Ma (thứ 14), Galileo Galilei, W.A. Mozart, Thomas Jefferson, Benjamin Franklin, John F. Kennedy, Malcolm Forbes, Richard Branson, Elton John, Mick Jagger, Fergie, Miley Cyrus, Britney Spears, Katy Perry, Brad Pitt, Robin Williams, Jim Carrey, Mike Meyers, Bruce Willis, Leonardo DiCaprio, Charlie Sheen, Cameron Diaz, Paris Hilton, David Duchovny, Larry King, Howard Stern, Simon Cowell...
8. Người mạnh mẽ (The challenger)
Tự tin, dứt khoát, luôn theo đuổi sự thật và có thể sử dụng ảnh hưởng của bản thân để mang đến những điều tốt đẹp. Tuy nhiên, họ khá ương ngạnh và bảo thủ.
Nhóm 8 rất tự tin vào bản thân, can đảm và quyết đoán. Luôn muốn bảo vệ người khác, tháo vát, thẳng thắn khi nói và dứt khoát nhưng "cái tôi" của họ cũng khá lớn và hành động độc đoán.
Người nhóm này cảm thấy họ buộc phải kiểm soát mọi thứ xung quanh, đặc biệt là mọi người, thi thoảng thích đối đầu và rất đáng sợ.
Vấn đề nổi bật của người mạnh mẽ đó là những cơn giận của họ khó kiềm chế và cho phép chính mình bị tổn thương.
Động lực cốt lõi: Muốn tự lực để chứng minh sức mạnh và kháng cự các điểm yếu, trở thành người quan trọng với thế giới, chi phối mọi người xung quanh và kiểm soát được mọi tình huống xảy ra với họ.
Những nhân vật điển hình: Franklin D. Roosevelt, Winston Churchill, Oskar Schindler, Fidel Castro, Martin Luther King, Jr., Lyndon Johnson, Mikhail Gorbachev, Saddam Hussein, Senator John McCain, Donald Trump, Pablo Picasso, Ernest Hemingway, Toni Morrison, Serena Williams, James Brown, Aretha Franklin, Keith Richards...
9. Người ôn hòa (The peacemaker)
Dễ tiếp thu, khiến người khác cảm thấy yên lòng. Họ thích hòa bình, hòa hợp và những mối liên hệ tích cực, không thích xung đột, căng thẳng và các ý định xấu xa. Điểm yếu là dễ cam chịu và đôi khi tự mãn.
Nhóm 9 là những người ổn định, cởi mở và đáng tin cậy. Họ thường rất sáng tạo, lạc quan và thông cảm với người khác, đồng thời, sẵn sàng thỏa hiệp với mọi người để giữ hòa khí.
Họ muốn mọi thứ được vận hành một cách mượt mà và luôn như vậy mà không xảy ra mâu thuẫn nhưng điều này có thể khiến họ có xu hướng tự thỏa mãn, hài lòng, đơn giản hóa vấn đề và tối thiểu hóa các tình huống gây lo lắng.
Vấn đề họ gặp phải đó chính là không chịu thay đổi và bướng bỉnh.
Động lực cốt lõi: Muốn tạo ra sự hài hòa trong mọi thứ, tránh mâu thuẫn, căng thẳng, không muốn thay đổi những thứ vốn dĩ đã như vậy, kháng cự lại bất cứ điều gì gây lo lắng hoặc làm phiền.
Những nhân vật điển hình: Queen Elizabeth II, Abraham Lincoln, Dwight D. Eisenhower, Gerald Ford, Ronald Reagan, George W. Bush, John F. Kennedy, Jr., General Colin Powell, Walter Cronkite, Carl Jung, Carl Rogers, Joseph Campbell, Walt Disney, James Taylor, Janet Jackson, Jack Johnson...